Dikkat Eksikliği Hiperaktivite

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

Çocukların bazen ödevlerini evde unutmaları, derste hayallere dalmaları, düşünmeden hareket etmeleri veya yemek yerken kıpır kıpır olmaları normaldir. Fakat; dikkat eksikliği, dürtüsellik ve hiperaktivite, bir çocuğun öğrenme ve ilişki kurma sürecini ciddi boyutta etkileyen bir bozukluktur. Bu sebeple ilk adım DEHB’nin belirtilerini iyi tanımak ve problemli davranışları iyi bir şekilde tespit etmektir.

 DEHB okul, ev ve ilerleyen zamanlarda ise mesleki ortamdaki performans durumunu etkileyen birtakım davranışsal örüntüleri içeren kronik, psikiyatrik bir bozukluktur. DEHB dikkati sürdürmede zorluk, dürtüsel ve hiperaktif davranışların kombinasyonundan oluşan kalıcı problemleri içerir. Amerikan Psikiyatri Derneği (APA)’nin yayınladığı Diagnostic Statistical Manual V (Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı 5)’ e göre DEHB’nin belirtileri iki kategori altında toplanmıştır. Birinci kategori dikkat eksikliği iken, ikinci kategori ise hiperaktivite ve dürtüselliktir. Yayınlanan bu el kitabına göre bireylerin belirtilerden en az 6 tanesini birinci veya her iki kategori grubundan da olmak üzere sahip olması gerekmektedir. Aşağıda her iki kategorinin belirtileri ayrıntılı olarak verilmiştir.

Dikkat Eksikliği:

• Çoğu zaman dikkatini ayrıntılara veremez ya da okul ödevlerinde, işlerinde ya da diğer etkinliklerinde dikkatsizce hatalar yapar. 
• Çoğu zaman üzerine aldığı görevlerde ya da oynadığı oyunlarda dikkati dağılır. 
• Doğrudan kendisiyle konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünür(örn.,etrafta dikkat dağıtacak herhangi bir uyaran olmamasına rağmen aklın başka bir yer olması durumu).
• Çoğu zaman yönergeleri izleyemez ve okul ödevlerini, ufak tefek işleri ya da iş yerindeki görevlerini tamamlayamaz (Örn.,Hızlı bir şekilde verilen göreve başlasa bile tamamlayamaz, dikkati çok çabuk dağılır).
• Çoğu zaman üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri düzenlemede zorluk çeker (Örn., ardışık olarak verilen görevlerde, eşya ve materyallerine sahip çıkmada zorluk, organize ve düzenli olamama, zaman yönetimi konularında güçlük yaşama). 
• Çoğu zaman sürekli zihinsel çaba gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almada isteksizdir (Örn., okul ödevi). 
• Çoğu zaman üzerine aldığı görevler ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri kaybeder (örneğin; oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler, kitaplar ya da araç gereçler). 
• Çoğu zaman dikkati dış uyaranlarla kolaylıkla dağılır. 
• Günlük etkinliklerinde çoğu zaman unutkandır. 

 

Hiperaktivite ve Dürtüsellik:

• Çoğu zaman elleri, ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durur.
• Çoğu zaman sınıfta ya da oturması beklenen diğer durumlarda oturduğu yerden kalkar.
• Çoğu zaman uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır (ergenlerde ya da erişkinlerde huzursuzluk duyguları ile sınırlı olabilir). 
• Çoğu zaman sakin bir biçimde boş zamanları geçirme etkinliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır. 
• Çoğu zaman hareket halindedir ya da bir motor tarafından sürülüyormuş gibi davranır (Uzun süre belirli bir ortamda sakin kalamama, başkaları tarafından huzursuz ve idare edilmesi zor olarak tanımlanması).
• Çoğu zaman çok konuşur. 
• Çoğu zaman sorulan soru tamamlanmadan önce cevap verir (Konuşma esnasında sırasını bekleyemez).
• Çoğu zaman sırasını beklemekte güçlük çeker. 
• Çoğu zaman başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer (örneğin; başkalarının oyunlarına ya da konuşmalarına karışır, izin almadan çevresindeki insanların eşyalarını kullanma). 

17 yaşından küçük bireylerin yukarıda tanımlanan kategorilerin birinde veya her ikisinde verilen 9 belirtiden en az 6 tanesini karşılaması gerekmektedir. 17 yaşından büyük bireylerin ise yukarıda belirtilen kategorilerin birinde veya her ikisinde tanımlanan 9 belirtiden en az 5 tanesine sahip olması gerekmektedir.

Bireyin Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) teşhisi alabilmesi için belirtilerin en az 6 ay süreyle bireyde olması ve bireyin gelişimsel düzeyiyle tutarsızlık göstermesi gerekmektedir. Ayrıca, iki kategoride verilen belirtilerin iki veya daha fazla ortamda ortaya çıkmasının yanında, bireyin yaşamını birden fazla ortamda güçleştirme şartı aranmamaktadır.

DEHB ile baş eden çocuklar özgüven eksikliği, okulda düşük akademik başarı ve sosyal ilişkiye başlama ve sürdürme alanlarında güçlük yaşamaktadırlar. Belirtiler yaş ile birlikte azalma gösterebilmektedir. Bireyler yaşadıkları güçlükler ile baş edebilmeyi yeni stratejiler öğrenerek başarabilmektedirler. DEHB’nin tedavisi davranışsal müdahale, aile eğitimi, sosyal destek ve okulun işbirliğini kapsamaktadır. Erken teşhis ve müdahale bozukluğun seyrini önemli ölçüde etkilemektedir. Ayrıca, DEHB’nin tedavisinde ilaç desteğinin alınması da gerekli olabilmektedir.

Doğru ve kesin bir teşhisin konulabilmesi için mutlaka ruh sağlığı alanında bir profesyonelden yaşanılan problem ile ilgili destek alınması gerekmektedir. Bireyin yaşadığı güçlüklerin ayrıntılı bir şekilde ortaya konması ile birlikte çeşitli ihtimallerin (öğrenme güçlüğü, büyük hayat değişiklikleri, travmatik deneyimler, psikolojik bozukluklar, davranışsal bozukluklar ve tıbbi sorunlar) elenmesi önem taşımaktadır. DEHB teşhisinin konulması ile birlikte akademik ve sosyal alanda zorluk yaşayan bireyin özel eğitim desteği alması mümkündür.